Sinds 2014 kom ik met regelmaat in Colombia. Mijn gesprekken daar met Colombianen op het werk, op straat, in het hotel en in de taxi, geven mij steeds een klein inkijkje in de veranderingen in het land. Dit keer vond mijn reis afgelopen april plaats, tussen twee verkiezingsrondes in, namelijk die van maart voor het parlement en de aanstaande presidentiële verkiezing eind deze maand. Het zal dan ook niemand verbazen dat een veelbesproken onderwerp de toekomst van het vredesproces was.

De onzekerheid van verkiezingsjaar 2018

Ruim één jaar na de ondertekening van het definitieve vredesakkoord met de FARC lijkt de uitvoering van dit akkoord helaas onzeker. Investeringen in economische ontwikkeling van de meest getroffen gebieden zijn dan ook urgent.

Eind 2016 werd het vredesakkoord getekend dat een einde maakte aan 52 jaar oorlog, het oudste burgerconflict in Zuid-Amerika. Ruim 7.000 FARC-strijders leverden hun wapens in. President Juan Manuel Santos ontving datzelfde jaar de Nobelprijs voor de Vrede voor deze prestatie. De FARC vormde een politieke partij en deed voor het eerst als politieke groep mee aan de voorronde van de verkiezingen van dit jaar. Niet geheel onverwachts behaalde zij slechts 0,3 procent van de stemmen. Waar veel Colombianen moeite mee hebben is de amnestieregeling voor de rebellen en de omvorming van de FARC tot een politieke partij. Ondanks dit verkiezingsverlies in maart, krijgt de FARC tien zetels in het parlement, omdat dit in het vredesakkoord zo is afgesproken.

Wat is de kern van het Vredesakkoord?

Het vredesakkoord tussen de Colombiaanse regering en de FARC gaat over zes grote onderdelen:

1. Integrale landhervorming en rurale ontwikkeling (landhervorming was altijd een van de belangrijkste politieke eisen van de FARC);

2. politieke participatie van de FARC;

3. einde van het conflict(re-integratie van de FARC-rebellen);

4. bestrijding van illegale drugs;

5. genoegdoening aan slachtoffers en de oprichting van een speciale vredesrechtbank;

6. implementatie en verificatie van het akkoord.

Rechts-liberalen

Rechts-liberale tegenstanders van het vredesakkoord behaalden met hun partij Centro Democrático (CD) van ex-president Alvaro Uribe een overwinning in diezelfde verkiezingen. De 41-jarige lijsttrekker van de CD, Iván Duque Márquez, een sterk tegenstander van het vredesakkoord,beschuldigt president Santos ervan dat hij de FARC veel te makkelijk laat wegkomen met haar misdaden en speelt handig in op een cultuur van angst. Hij waarschuwt de bevolking voor een communistische staat. Machtige politici, grootgrondbezitters en multinationals helpen deze angst te voeden. Ook al was Uribe zelf tijdens zijn presidentschap de man van de harde, militaire aanpak van de FARC, de kans lijkt klein dat een nieuwe regering onder een mogelijke leiding van CD opnieuw voor zo’n militaire aanpak zal gaan. Ook Uribe en aanhangers streven naar vrede in Colombia, maar wel met forse aanpassingen in het akkoord. Justitiële veranderingen in het voordeel van de rechts-liberalen en ten nadele van maatschappelijke organisaties liggen wel op de loer.

Op het platteland is het aanhoudende geweld tegen verdedigers van mensenrechten, vooral landrechten- en milieuactivisten, inheemse en vakbondsleiders zorgwekkend. In 2017 werden volgens de VN minstens 105 activisten vermoord in Colombia. Het overgrote deel van de moordaanslagen blijft straffeloos. Voormalig paramilitaire privé-milities (tegenwoordig onder andere verenigd in “bacrims’) zijn verantwoordelijk voor veel van deze slachtoffers. Het succes van de FARC zal onder andere afhangen van de ruimte voor vrede die politieke tegenstanders bereid zijn te geven.

De uitvoering gaat velen niet snel genoeg

De uitvoering van het vredesakkoord is sterk vertraagd. De voormalige rebellen vinden dat de overheid te weinig doet voor hun re-integratie in de samenleving. In het hele land werden tijdelijke transitiekampen ingericht, om de ontwapende rebellen voor te bereiden op re-integratie in de samenleving. Volgens de VN-missie in Colombia had meer dan de helft van de FARC-leden eind november 2017 de kampen alweer verlaten. De rebellen keren veelal terug naar hun dorpen en families op het platteland, of worden lid van nieuwe gewapende groepen.

De ontwikkeling in deze rurale gebieden (infrastructuur, onderwijs, gezondheidszorg, steun voor kleine boeren), en garanties voor de veiligheid van sociale leiders lopen vertraging op. Colombia kent nog steeds een ongelofelijk ongelijke verdeling van land – en landbouwgrond. Het ongelijke grondbezit en de verwaarlozing van het platteland behoren tot de structurele oorzaken van het gewapend conflict. Teruggave van gronden aan slachtoffers van het gewapend conflict, het registreren en formaliseren van eigendomsrechten (waar het Nederlandse Kadaster ondersteuning aan biedt) en herbestemmen van braakliggende grond laat vertraging zien. Machtige landeigenaars en bedrijven zien in de landhervorming een bedreiging voor hun grondbezit.

De oppositie van de regering slaagde erin enorm dwars te liggen met eindeloze discussies over details en politiek gevoelige kwesties. Zo werd de oorspronkelijke opzet om oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen door alle partijen in het conflict (inclusief rebellen, militairen, bedrijfsleiders en politici) te berechten door een speciaal ingericht vredes-tribunaal, onder druk van de oppositie afgezwakt.

Tegelijkertijd zijn er tal van inspirerende initiatieven gaande om de economische omstandigheden in het land te verbeteren en de levensomstandigheden van de plattelandsbevolking waardig te maken en bij te dragen aan langdurige vrede.

Manq’a: samen koken voor vrede

Tijdens de reis faciliteerde ik een strategische sessie tussen de oprichters van Manq’a; ICCO en de Melting Pot Foundation van de Deense chef-kok Claus Meyer. In Colombia mocht ikzelf mede aan de basis staan van de Manq’a kookscholen.  

De Manq’a scholen staan in de armere wijken van Bogota en Cali en leiden jongeren op tot kok met specifieke kennis over duurzame Colombiaanse voeding en gezonde keuzes. Er is niet alleen aandacht voor de technische aspecten van het koksvak, maar ook voor persoonlijke ontwikkeling, creativiteit, probleemoplossend vermogen en ondernemerschap. Na de opleiding kunnen jongeren voor zichzelf beginnen, bijvoorbeeld in de catering, in een restaurant of als eigenaar van een ‘streetfood car’. Naast een erkend nationaal beroepsopleidingsinstituut hebben Colombiaanse topchefs zich verbonden aan Manq’a. Zij bieden stageplekken aan in hun eigen restaurants, zodat jongeren werkervaring opdoen en begeleiden hen in de catering. Manq’a versterkt de relatie met lokale boeren die via de scholen en betrokken chefs een nieuwe afzetmarkt creëren. Droom van dit project is een betere kans voor jongeren op de arbeidsmarkt, een beter inkomen voor kleine boeren en meer trots onder de Colombianen voor de eigen, traditionele keuken en biodiversiteit.

Manq’a speelt in Colombia ook een belangrijke rol in de vredesopbouw. Colombia telt veel kansarme jongeren als gevolg van het langslepende conflict. Velen raakten ontheemd omdat ze genoodzaakt waren te verhuizen naar een veiliger gebied. Anderen hebben zelf meegevochten in de oorlog en proberen weer op het juiste pad te komen. Na een decennialang conflict, is het werken aan een harmonieuze samenleving een complex proces. Samen koken en eten kan daarin een verbindende rol spelen. Het brengt mensen bij elkaar en bevordert de dialoog over een nieuw Colombia zonder geweld en met een eigen identiteit. Op de scholen van Manq’a komen verschillende jongeren bij elkaar. Jongeren die actief waren in de oorlog en willen re-integreren in de samenleving en jongeren die zelf slachtoffer werden. Een spannende ontmoeting en tevens een bijzondere manier om de dialoog weer op te pakken.

Hoe impactvol Manq’a is in de levens van jonge Colombianen en hoe het bijdraagt aan een dialoog over vrede, werd tijdens een bezoek aan één van de scholen opnieuw zeer duidelijk, toen een ex-strijder en publique,voor ons allen totaal onverwachts, zijn excuses aanbood aan een slachtoffer van het conflict (beiden Manq’a studenten) en zij elkaar spontaan de hand schudden. Ze zeiden dat ze  samen als jonge generatie aan een vreedzame toekomst van Colombia willen werken. Een kippenvel moment waar je U tegen zegt.

Rural Peace project: EU Trust Fund ondersteunt het vredesproces

Ik was verder aanwezig bij de lancering van Rural Peace. Dit project wordt medegefinancierd onder het EU Trust Fund en krijgt steun van de Nederlandse Ambassade. Ontwikkelingsorganisaties ICCO en Kerk in Actie voeren dit project uit. Deze organisaties bleven ook tijdens het moeilijke voorgaande decennium Colombia ondersteunen en kunnen leunen op een ervaring van 35 jaar en een groot netwerk.

Foto: Stef Blok tijdens de lancering van het Rural Peace project. “We hopen dat een nieuwe Gabriel Marcía Marquez over een Colombia in vrede kan schrijven. Nederland en de EU steunen Colombia in dit vredesproces.”

Het project wordt uitgevoerd in de zuidelijke departementen Nariño en Putumayo, gebieden die het zwaarst zijn getroffen door het gewapende conflict. Het project zal samenwerken met 2.500 boeren, jongeren en etnische gemeenschappen om hun voedselzekerheid, hun toegang tot markten en inkomen te versterken. Zo worden 12 bedrijven in de agrosector ondersteund met financiering, technische assistentie en management support. Investeren in deze bedrijven zal een positieve weerslag hebben op de regio: de vraag vanuit bedrijven naar lokale producten van boeren neemt verder toe, waardoor de hele waardeketen versterkt wordt. Daarnaast bevordert het project de deelname van vrouwen, inheemse en boerengemeenschappen in de besluitvorming van de regionale ontwikkelingsplannen.

Foto: “Het is moeilijk, maar niet onmogelijk om aan vrede te werken in de nationale territoria”, aldus Elvira Jossa, een inheemse leidster tijdens de opening.  

Ontwikkelingsorganisatie ICCO voert dit project uit samen met zeven partners: PAX, CETEC, RENACER Putumayo, de inheemse eenheid van de Awá-bevolking – UNIPA, JUSTAPAZ, TRUVALU en het nationaal platform van rurale vrouwen, in samenwerking met de ministeries van landbouw en lokale overheden. Een investeringsfonds, beheerd door Truvalu, zal particuliere investeringen in het gebied aantrekken, veelbelovende waardeketens stimuleren en zo de ontwikkeling van de agribusiness mee helpen versnellen.

Hollandse kaas met Colombiaanse passie

Een eveneens inspirerend initiatief, weliswaar van een geheel andere orde, is dat van Nederlands sociaal ondernemer Tobias Rijnsdorp. Op een regenachtige zaterdag mocht ik met hem mee naar Monquentiva, een klein dorpje op 1.300 meter hoogte in de tropische hooglanden, twee uur buiten Bogota.

Tobias kwam als student naar Colombia om onderzoek te doen in Cali naar hoe je de toegang voor kleine boeren tot de formele markt (supermarkt en restaurants), kunt vergroten. De Goudse kaas die mee werd genomen door vrienden en familie uit Nederland, bleek zeer goed in de smaak te vallen bij zijn Colombiaanse vrienden. En zo ontstond het idee om zelf lekkere kaas in Colombia te gaan maken waar de boeren eerlijk aan verdienen. Zonder ervaring in het maken van kazen, noch in de landbouw, ging hij eerst in de leer bij kaasmakerij Van Vliet in Oudewater. Met het recept op zak en optimistische ondernemersgeest, vertrok hij vervolgens naar Colombia.

Tobias ontving goedkeuring voor een subsidie van het Dutch Good Growth Fund om de haalbaarheid van zijn plannen te onderzoeken. Dit fonds van Buitenlandse Zaken ondersteunt Nederlandse MKB-ers die duurzaam willen investeren in opkomende markten en ontwikkelingslanden. Na een goede marktverkenning, sloot Tobias een joint venture met een kleine zuivelcoöperatie in Monquentiva, een gebied dat tot tien jaar terug een conflictgebied was. Om de vrede die er nu heerst te behouden is het nodig om het platteland te ontwikkelen.

Deze coöperatie van 54 kleine boeren (met ieder 10 tot 30 koeien) levert inmiddels melk aan de kaasmakerij van Tobias. De melk van de coöperatie wordt nu met behulp van de machines die zijn overgekomen uit Nederland, deels omgezet in ambachtelijke Goudse kaas en dat voegt waarde toe aan de lokale melkketen. Samen met lokale jongeren die zijn opgeleid om de kazen volgens Nederlands recept te maken, produceert de kaasmakerij inmiddels prachtige gele kazen.

De kaasmakerij HolaAndes levert online en offline kaas aan met name individuen, restaurants en gespecialiseerde zaken in Bogota. Boeren krijgen meer inkomsten uit hun melk en er is extra werkgelegenheid gecreëerd voor een aantal jongeren. Een mooie bijdrage aan de economische stabiliteit en werkgelegenheid in de omgeving van Monquentiva.

Terug naar de verkiezingen.

Ondanks dit soort bijzondere initiatieven, is het vredesproces nog geen gewonnen zaak. Eind mei wordt duidelijk welke koers gevaren gaat worden. Naast de al genoemde partij van ex-president Uribe, is een andere presidentskandidaat bijvoorbeeld de links-progressieve Gustavo Petro; voormalig burgemeester van Bogotá, een ex-guerrillero die pleit voor een nieuw economisch model dat is gericht op duurzaamheid. Zijn tegenhangers, onder andere grote bedrijven in de olie en kolen, waarschuwen voor een “tweede Venezuela” en een destabilisatie als hij aan de macht komt. Dan is er nog de centrumlinkse oud-burgemeester van Medellín, Sergio Fajardo, een professor in de wiskunde die een sociale revolutie teweeg bracht in het ooit zo gevaarlijke Medellin en het vredesakkoord wilt voortzetten. De centrum-liberale partij van de huidige president Santos (Partido de la U) schuift zelf geen kandidaat naar voor.

Het is hoe dan ook noodzakelijk dat de overheid haar inspanningen rondom de implementatie van  het akkoord – al dan niet in afgezwakte vorm – prioriteit geeft. Vooral in de gemeenschappen die het zwaarst getroffen zijn. Hopelijk overleeft het akkoord de verkiezingen en kunnen de Colombianen de bloedige vijf decennia die zij achter de rug hebben, definitief achter zich laten. De internationale politieke druk en steun voor het proces van vredesopbouw, vanuit onder andere Nederland, blijven daarvoor cruciaal.